مسکویت چیست و چه ویژگی و کاربردهایی دارد؟

مسکویت (Moscovite) یک کانی فیلوسیلیکات از خانواده میکاها با ترکیب عمومی KAl₂(AlSi₃O₁₀) (OH)₂ است و یکی از کانی‌های اصلی سازنده سنگ‌های آذرین اسیدی می‌باشد. همچنین کانی سازنده برخی سنگ‌های دگرگونی و رسوبی محسوب می‌شود. درجۀ سختی 2.5-3، رخ (کلیواژ) عالی، وزن مخصوص 2.8 – 2.9 و جلای مرواریدی تا شیشه‌ای، از ویژگی های فیزیکی مسکویت است. ورقه های موسکویت بی رنگ است اما نمونه‌های ضخیم آن به رنگ های نقره ای، صورتی کمرنگ، زرد و سبز کمرنگ دیده می‌شود. بلورها به صورت تخته‌ای با طرح شش ضلعی یا شبه شش ضلعی هستند؛ آنها معمولاً لایه لایه هستند و به صورت سنگدانه یافت می‌شوند. موسکویت از نظر اقتصادی مهم است زیرا مقدار کم آهن آن را به یک عایق الکتریکی و حرارتی خوب تبدیل کرده است. چین با 700000 تن، بزرگترین تولید کننده و بزرگترین مصرف کننده این کانی است.

مسکویت چیست؟

مسکویت رایج ترین کانی از خانواده میکا است؛ یک کانی سنگ ‌ساز مهم که در سنگ‌های آذرین، دگرگونی و رسوبی وجود دارد. مانند سایر میکاها، به راحتی به ورقه‌های نازک تبدیل می‌شود. ورقه‌های مسکویت ظاهری مرواریدی تا شیشه ای دارد. اگر آنها را در برابر نور نگه دارید، شفاف و تقریباً بی رنگ هستند؛ برخی از آن‌ها نیز رنگ قهوه ای، زرد و سبز و صورتی بسیار کمرنگ دارند.

 توانایی میکای سفید برای تقسیم شدن به ورقه های شفاف نازک – گاهی تا چند فوت عرض – باعث شد تا از آن به عنوان طلق های/ شیشه های شفاف استفاده شود. بدین منظور، در دهه 1700 موسکویت از پگماتیت هایی در منطقه اطراف مسکو، روسیه استخراج شد. این شیشه‌ها «شیشه‌ی مسکووی» (isinglass) نامیده شدند و گمان می‌رود که این اصطلاح الهام‌ بخش نام کانی «مسکوویت» باشد. در روسیۀ قدیم، بجای شیشه از کانی میکای سفید استفاده می‌شد. از این رو، نام آن را شیشۀ موسکویی (Moscovy-glass) نامگذاری کردند. یکی از بزرگترین نمونه‌های میکای سفید، در کشور هند، نزدیکی نلور استخراج شده است؛ قطر آن معادل ۳ متر (۱۰ فوت) و طولی معادل ۵ متر (۱۵ فوت) داشت و وزن آن ۸۵ تن بود.

مسکویت یک میکای غنی از پتاسیم با ترکیب عمومی زیر است:

KAl₂(AlSi₃O₁₀) (OH)₂

در این فرمول گاهی اوقات پتاسیم با یون‌های دیگر با یک بار مثبت منفرد مانند سدیم، روبیدیم یا سزیم جایگزین می‌شود. گاهی اوقات آلومینیوم با منیزیم، آهن، لیتیوم، کروم یا وانادیم جایگزین می‌شود. هنگامی که کروم جایگزین آلومینیوم در مسکویت می‌شود، این ماده رنگ سبز به خود می‌گیرد و به عنوان “فوشیت” شناخته می‌شود. فوشیت اغلب از طریق سنگ های دگرگونی رخساره شیست سبز گزارش شده است. گاهی اوقات به اندازه کافی فراوان است که به سنگ رنگ سبز مشخصی بدهد و برای آن سنگ ها از نام “verdite” استفاده می‌شود.

ترکیب شیمیایی و ساختمان مسکویت

ترکیب اصلی کانی مسکویت به صورت KAl₂(AlSi₃O₁₀) (OH)₂ است. ممکن است مقدار ناچیزی Na، Rb و یا Cs جانشین K شود. همچنین Mg، Fe²⁺، Fe³⁺، Li، Mn، Ti و یا Cr جانشین Al گردد. Fe نیز می‌تواند جانشین OH شود.

پاراگونیت کانی است که به لحاظ ساختاری، با مسکویت هم ساختمان است و فرمول آن دقیقا همان فرمول مسکویت است. این دو کانی را فقط از طریق روش XRD (پراش پرتوی ایکس) می‌توان از هم شناسایی کرد و تشخیص داد. بین مسکویت و پاراگونیت، در دماهای کم تا متوسط، نبود آمیختگی گسترده ای دیده می‌شود.

در ساختمان مسکویت، ورقه های t با ترکیب Si, Al₂O₅ با اتصال به ورقه های هشت وجهی گیبسیت مانند، لایه های t-o-t را تشکیل می‌دهند. این لایه‌ها که یک بار منفی شبکه‌ای دارند، از طریق یون‌های K یا Na (در پاراگونیت) که بین آن‌ها قرار می‌گیرد، بی اثر می‌شوند. با وجودی که در ساختمان مسکویت فرم های چند نوعی متعددی به دلیل وجود طریقه های مختلف توالی تکرار ورقه های Si₂O₅ ایجاد می‌شود، معمول‌ترین چند نوعی مشاهده شده در آن، چند نوعی 2M1 با گروه فضایی C2/c است.

مشخصه های فیزیکی مسکویت

ویژگی منحصر به فرد و بارز موسکویت، رخ کامل و عالی آن است و اصولاً مسکویت با این ویژگی، به راحتی قابل شناسایی است. زیرا رخ (کلیواژ) کامل به این کانی اجازه می دهد تا شما بتوانید آن را به ورقه های نازک تقسیم کنید. این ورقه ها انعطاف پذیر و الاستیک هستند. همچنین بی رنگ و شفاف با جلای مرواریدی یا ابریشمی تا شیشه ای هستند. سایر ویژگی های فیزیکی مسکویت در ادامه بیان شده است.

• در سیستم منوکلینیک ردۀ 2/m متبلور می شود.
• بلورهای مسکویت معمولاً در راستای {001} تخت شده‌اند.
• وجود وجوه منشوری {110} که با زوایای تقریباً 60 درجه قرار گرفته‌اند، در بعضی از ورقه ها طرح الماسی شکل ایجاد می‌کند و تقارنی شبیه به ارترومبیک را سبب می‌شوند.
• در فرم های {010} بلورها شکل و ظاهر هگزاگونال پیدا می‌کنند.
• وجوه منشوری به دلیل وجود شیارهای افقی منظره‌ای خشن و ناهموار و غالباً نوک تیز پیدا کرده‌اند.
• ماکل های تداخلی با محور ماکل [310] فراوان هستند (شکل زیر)
• انواع ورقه ای آن به دلیل تورق ورقه های ریز تا درشت به وجود می‌آیند و انواع پولکی در بعضی موارد، انبوهه‌هایی از فرم های پر مانند یا کروی تشکیل می‌دهند. همچنین، به صورت نهان بلورین و توده ای متراکم نیز دیده می‌شوند.
• یک جهت رخ کامل در راستای {001} دارد که سبب می شود کانی به صورت ورقه های بسیار نازک از هم جدا شود.
• ورقه ها خمش پذیر و انعطاف پذیر هستند و خاصیت الاستیک دارند.
• سختی کانی مسکویت 2 تا 2.5 درجۀ موس است و گرانی ویژۀ آن 2.76 تا 2.88 می‌باشد.
• ورقه های نازک آن بی رنگ و شفاف است؛ ورقه‌های ضخم تر، نیمه شفاف هستند و به رنگ های سیلور، زرد، قهوه‌ای، سبز روشن و قرمز دیده می‌شوند.
• در برخی از بلورها، نور بیشتر از جهت های موازی با رخ عبور می‌کند تا جهت عمود بر آن.

مشخصات کانی مسکویت
ویژگی ها	مشخصه
رنگ	نمونه های ضخیم اغلب به رنگ قهوه ای یا نقره ای به نظر می رسند. اما هنگامی که به ورقه های نازک تقسیم می شود، مسکویت بی رنگ است، گاهی اوقات با رنگ قهوه ای، زرد، سبز یا صورتی.
رنگ خاکه	سفید، اغلب پوسته های ریز می ریزد و بجا می‌ماند.
جلا	مرواریدی یا ابریشمی تا شیشه ای
دیافاتیتی	Transparent to translucent
کلیواژ	عالی
سختی موس	2.5 – 3
وزن مخصوص	2.8 – 2.9
خواص تشخیصی	کلیواژ، رنگ، شفافیت
ترکیب شیمیایی	KAl2(AlSi3O10) (OH)2
سیستم تبلور	منوکلینیک

نمودهای تشخیص موسکویت

• مسکویت به واسطۀ رخ بسیار کامل و رنگ روشن آن شناخته می‌شود.
• از فلوگوپیت با متلاشی نشدن در اسید سولفوریک متمایز می‌شود.
• از لیپدولیت با نداشتن شعلۀ قرمز لاکی متمایز می‌گردد.
• در لولۀ بسته، بر اثر حرارت آب از دست می‌دهد.

موسکویت در چه سنگ هایی وجود دارد؟

مسکویت در سنگ های آذرین، دگرگونی و رسوبی یافت می‌شود. در سنگ های آذرین، یک کانی اولیه است و به ویژه در سنگ های گرانیتی رایج است. مسکوویت به ندرت در سنگ‌های آذرین با ترکیب متوسط، مافیک و اولترامافیک دیده می‌شود. موسکویت یک کانی مهم سنگ ساز با گسترش وسیع است و کانی مشخص گرانیت ها و پگماتیت های گرانیتی می‌باشد. در پگماتیت ها، مسکویت با کوارتز و فلدسپات همراه است و به صورت بلورهای درشتی که کتاب (Book) نام دارد، یافت می‌شود. این کتاب‌ها در برخی مناطق تا چند فوت پهنا دارند. هرقدر میزان کانی میکا در سنگ گرانیت کمتر باشد، آن سنگ جذب آب کمتری خواهد داشت و برای مصارف ساختمانی مناسب تر خواهد بود. از این رو، میزان فراوانی میکا در قیمت گرانیت مؤثر است.

مسکویت در سنگ های دگرگونی نیز بسیار فراوان است و کانی اصلی سنگ ساز در برخی شیست های میکا دار است. مسکوویت می تواند طیّ دگرگونی ناحیه ای سنگ های رسی شکل بگیرد. گرما و فشار دگرگونی کانی های رسی را به دانه های ریز میکا تبدیل می‌کند که با پیشروی دگرگونی بزرگ می‌شوند. مسکوویت می‌تواند به صورت دانه‌هایی در شیست و گنیس وجود داشته باشد. گاه مقدار آن در شیست و گنیس می‌تواند به قدری فراوان باشد که به سنگ “میکا شیست” یا “گنیس میکا” بگویند.

در منطقۀ (زون) دگرگونی کلریت حاصل از دگرگونی، مسکویت سازندۀ اصلی شیست های آلبیت – کلریت – مسکویت است. در بعضی از سنگ های شیستی، پولک های ریز موسکویت به صورت انبوهه‌های رشته‌ای با جلای ابریشمی ظاهر می‌شوند. موسکویت ریزدانه، سریسیت نام دارد. تشکیل سریسیت از فلدسپات و کانی‌های دیگر مانند توپاز، کیانیت، اسپودومن و آندالوزیت از رخدادهای متداول دگرگونی پسرونده است. سریسیت از دگرسانی سنگ‌های دیوارۀ رگه های معدنی گرمابی نیز به وجود می‌آید.

مسکوویت در برابر هوازدگی شیمیایی مقاوم نیست و به سرعت به کانی های رسی تبدیل می‌شود. پوسته های ریز مسکویت گاهی به اندازه کافی دوام می‌آورند تا در رسوبات و سنگ های رسوبی نابالغ گنجانده شوند. در این صورت، این رسوبات و سنگ‌ها در معرض هوازدگی شدید قرار نگرفته اند. موسکویت همانند ایلیت از اجزای سازندۀ برخی از شیل ها، خاک ها و رسوبات عهد حاضر است.

کاربردهای مسکویت

یکی از مزیت های بسیار خوب کانی مسکویت این است که هنگام قرار گرفتن در معرض الکتریسیته، نور، رطوبت و دمای شدید پایدار است. همین امر آن را به یک ماده پرکاربرد تبدیل کرده است. از میکای سفید به دو صورت پورد شده و ورقه ای استفاده می‌شود. ورق مسکویت یک عایق عالی است و همین امر آن را برای ساخت قطعات تخصصی تجهیزات الکتریکی مناسب می‌کند. مسکوویت آسیاب شده نیز  به عنوان پرکننده و گسترش دهنده در انواع رنگ‌ها و درمان‌های سطحی و استفاده می‌شود. درخشش مرواریدی مسکوویت آن را به یک ماده مهم تبدیل می‌کند که به رنگ‌ها، لعاب‌های سرامیکی و لوازم آرایشی «درخشش» می بخشد.

کاربرد ورقه های موسکویت

• بیشتر میکای ورقه ای برای ساخت وسایل الکترونیکی استفاده می شود. ورق ها از نظر شیمیایی بی اثر، دی الکتریک، الاستیک، انعطاف پذیر، آبدوست، عایق، سبک وزن، بازتابنده، انکسار و انعطاف پذیر هستند.
• از ورقه های مسکویت به عنوان عایق الکتریسیته استفاده می‌شود. زیرا این کانی خاصیت دی الکتریک و مقاومت گرمایی زیادی دارد.
• از ورقه های میکا، همچنین برای جلوی درب کوره ها و اجاق ها استفاده می‌شود.
• بیشتر اجزای ظریفی که به عنوان عایق در لوازم برقی استفاده می شوند، ورقه های نازک میکا هستند که با سیمانی به هم متصل شده اند و و قبل از سخت شدن سیمان، بر اثر فشار، شکلی دلخواه یافته‌اند. هندوستان در تهیۀ این نوع میکا، مقام اول را دارد.

موارد استفادۀ پودر مسکویت

پودر میکا نیز استفاده های متعددی دارد؛ از جمله:

• ساخت کاغذ دیواری های براق
• به عنوان روان کننده، هنگامی که با نفت یا وغن مخلوط شود.
• به عنوان بتونه
• به عنوان یک مادۀ ضد آتش.
• استفاده در ساخت رنگ.
• استفاده در گل حفاری.
• به عنوان پرکننده بی اثر در ساخت لاستیک.
• استفاده در ترکیبات لوازم آرایشی مرغوب، به دلیل خاصیت جلای ابریشمی و مرواریدی مسکویت.

استفاده از پودر موسکویت در ساخت رنگ

میکای آسیاب شده به عنوان تقویت کننده رنگدانه در رنگ استفاده می‌شود. این به حفظ رنگدانه در حالت تعلیق کمک می‌کند. کاهش گچ، جمع شدن و برش سطح تمام شده را کاهش می‌دهد. نفوذ آب و هوازدگی را کاهش می‌دهد و رنگ رنگدانه های رنگی را روشن می‌کند. در برخی از رنگ های خودرو از پودر میکا برای ایجاد درخشندگی مرواریدی استفاده می‌شود.

گل حفاری

میکای زمینی یک افزودنی به گل حفاری است که به مهر و موم کردن بخش های متخلخل سوراخ مته کمک می‌کند. در سال 2011، حدود 17 درصد از میکای خشک مصرف شده در ایالات متحده در گل حفاری استفاده شد.

پلاستیک

صنعت خودرو در ایالات متحده از میکای طبیعی برای بهبود عملکرد قطعات پلاستیکی استفاده می‌کند. در پلاستیک، ذرات میکای آسیاب شده به عنوان عاملی برای جذب صدا و ارتعاش عمل می کنند. همچنین می‌تواند با افزایش پایداری، سفتی و استحکام، خواص مکانیکی را بهبود بخشد.

لاستیک

به عنوان پرکننده بی اثر و عامل رهاسازی قالب در ساخت محصولات لاستیکی قالب گیری شده مانند لاستیک و سقف استفاده می شود. دانه های پلاتی میکا به عنوان یک عامل ضد انسداد عمل می کنند.

مسکویت در ساخت لوازم آرایشی و بهداشتی

از مسکویت های مرغوب به صورت آسیاب شده در صنایع آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود. درخشش مرواریدی میکای سفید آسیاب شده آن را به یک عنصر مهم در ساخت ترکیبات رژگونه، خط چشم، سایه چشم، کرم های زیرساز، براق کننده مو و بدن، رژ لب، براق کننده لب، ریمل و لاک ناخن تبدیل کرده است.