سنگ آذرین بیرونی (Extrusive rock) به سنگ‌هایی گفته می‌شود که در نتیجۀ خروج ماگما از زیر زمین و سرد شدن آن و یا انفجار و پرتاب گدازه و مواد آتشفشانی از کوه‌های آتشفشان ایجاد شده‌اند. این مواد آتشفشانی می‌تواند گدازۀ مذاب، خاکستر و یا حتی سنگ‌های درشت باشد. به سنگ‌های آذرین بیرونی، سنگ آتشفشانی نیز گفته می‌شود. سنگ‌های آتشفشانی می‌توانند هم بر روی زمین و هم در اقیانوس‌ها (داخل آب اقیانوس) تشکیل شوند. بازالت یک سنگ آذرین بیرونی است. از دیگر انواع سنگ های آتشفشانی می‌توان به ریولیت، آندزیت، پوکه معدنی، اسکوری و توفیت‌ها اشاره کرد. سنگ پا یک سنگ آتشفشانی (آذرین بیرونی) است. از دیگر کاربردهای این سنگ‌ها، استفاده از آنها در ساختمان سازی، مجسمه سازی و ساخت مواد ساینده می‌باشد. جهت دیدن عکس آذرین های بیرونی و کسب اطلاعات بیشتر، با کوهِ سنگ همراه باشید.
سنگ آذرین بیرونی چیست؟
هر سنگی که از مواد مذاب یا مواد جامد (خاکستر داغ و لاپیلی) خارج شده از زیر زمین ایجاد شود، سنگ آذرین بیرونی نام دارد. در مقابل آذرین‌های بیرونی، سنگ‌های آذرین درونی قرار دارند که در زیر سطح زیر تشکیل می‌شوند. سنگ‌های بیرونی بافت بسیار ریز دارند. یعنی کانی‌های آن با چشم غیر مسلح دید ندارد و باید با میکروسکوپ دیده شوند. برخی از آنها آنقدر سریع سرد و جامد می‌شوند که اصلا فرصتی برای تشکیل بلور و کانی ندارند و بافت‌شان به اصطلاح شیشه‌ای است. در برخی موارد، بافت سنگ‌های آتشفشانی پورفیری است؛ به این معنی که بلورهای ریز در کنار بلورهای درشت قرار دارند.
سنگ های آذرین بیرونی به دو صورت یافت و مشاهده می‌شوند:
1. یا به صورت جریان های گدازه، همانند رودخانه در سطح زمین جاری می‌شوند.
2. یا در ابعاد و اندازه‌های مختلف، به صورت مواد آذر آواری در هوا پرتاب شده و سپس سقوط می‌کنند (ابعاد بزرگ) یا ته نشین می‌شوند (جریان های خاکستر) و سطح زمین را می‌پوشانند.
مواد آذرآواری درشت‌تر در همان پیرامون آتشفشانِ در حالِ فوران سقوط کرده و تجمع می‌یابند. اما بهترین آذرآوارها را می‌توان به صورت لایه‌های نازک در صدها کیلومتری دهانه آتشفشان یافت. جریان‌های گدازه‌ای اغلب به فاصلۀ دور از آتشفشان حرکت نمی‌کنند، اما برخی از جریان‌های با ویسکوزیته کم که از شکاف‌های طولانی فوران می‌کنند، در توالی‌های ضخیم (صدها متری) جمع شده‌اند و فلات‌های بزرگ جهان را تشکیل می‌دهند (مثل فلات رودخانه کلمبیا در واشنگتن و اورگان و فلات دکن در هند).
عکس انواع سنگ های آذرین بیرونی
آذرین های بیرونی انواع متنوعی دارند که نامشان همراه با عکس تعدادی از آنها را در اینجا برایتان آوریده‌ایم.
- ریولیت
- آندزیت
- بازالت
- توف و توفیت
- اسکوری و پامیس
1- ریولیت
ریولیت، سنگ آذرین بیرونی و معادل آتشفشانی گرانیت است. گرانیت و ریولیت ترکیب معدنی (کانی‌های) یکسانی دارند، اما اندازه دانه آنها ظاهری متمایز به هر یک از این دو سنگ می‌بخشد. ریولیت اغلب به رنگ مایل به قهوه‌ای یا صورتی است. بیشترِ ریولیت‌ها پورفیری هستند. پورفیری بودن سنگ نشان می‌دهد که فرایند سرد شدن ماگما و تبلور آن، قبل از خروج از زیر زمین آغاز شده است. در اکثر ریولیت‌ها، دوره تبلور نسبتاً کوتاه است و سنگ عمدتاً از یک ماتریس ریز بلوری یا تا حدی شیشه‌ای تشکیل شده است که حاوی فنوکریست‌های کمی است. ریولیت‌ها از تمام دوره‌های زمین شناسی و در تمام نقاط زمین و گزارش شده‌اند. همانند گرانیت، ریولیت نیز به قاره‌ها یا حاشیه‌های بلافصل آنها محدود می‌شود؛ اما در دیگر جایگاه‌های زمین شناختی به صورت گسترده وجود ندارند. مقادیر کمی ریولیت در جزایر اقیانوسی دور از هر قاره به توصیف شده است.
2- آندزیت سنگ آذرین بیرونی
آندزیت یک سنگ آتشفشانی ریز بلور به رنگ خاکستری تا سیاه رنگ است. معادل درونی این سنگ، دیوریت است. ترکیب معدنی آندزیت، حد واسط بین ریولیت و بازالت است. این سنگ معمولاً در آتشفشان‌های حاصل از برخورد صفحات قاره‌ای و اقیانوسی یافت می‌شود. گاه آندزیت‌ها حاوی کانی‌های بزرگ و قابل رویت پلاژیوکلاز، آمفیبول یا پیروکسن هستند. این حالت زمانی ایجاد می‌شود که ماگمایی که در عمق در حال سرد شدن است، به دمای تبلور برخی از کانی‌های خود (مثلا پیروکسن و آمفیبول) نزدیک می‌شود و شروع به شکل گیری می‌کند. این کانی‌ها با دمای تبلور بالا در زیر سطح شروع به شکل گیری می‌کنند و قبل از خروج یا فوران ماگما در اندازه‌های بزرگ رشد می‌کنند. هنگامی که ماگما به سطح زمین فوران می‌کند، بقیه مادۀ مذاب به سرعت متبلور می‌شود. این امر باعث می‌شود سنگ حاصل، با کانی‌هایی با دو اندازۀ مختلف تولید می‌شود:
کانی‌های (دانه‌های) بزرگ که به آرامی در عمق تشکیل می‌شوند (فنوکریست‌ها) و کانی‌های کوچک که به سرعت در سطح زمین شکل می‌گیرند.
بافت سنگ های آتشفشانی
بافت سنگ های آتشفشانی سه حالت می‌تواند داشته باشد:
- بافت ریز دانه. سنگ های آذرین ریزدانه با عنوان آفانیتیک (aphanitic) شناخته می‌شوند. آفانیتیک یک واژۀ یونانی به معنای نامرئی (invisible) است.
- بافت شیشه‌ای. به اصطلاح شیشه آتشفشانی نامیده می‌شود.
- بافت پورفیری. در این سنگ‌ها، کانی‌های ریز بلور در کنار کانی‌هایی که درشت‌تر هستند قرار دارند.
- بافت حفره دار مثل سنگ پا.
اولین قدم برای تشخیص سنگ آذرین آتشفشانی، بافت ظاهری سنگ است. این سنگ‌ها یا فاقد بلور هستند و یا اینکه بلورهای کوچک و میکروسکوپی دارند. بنابراین، بافت سنگ، راهی برای تشخیص و شناسایی آن است.
کاربرد آذرین بیرونی چیست؟
- استفاده به صورت سنگ لاشه در سنگ کف حیاط باغ و ویلا.
- استفاده به عنوان سنگ نما ساختمانی؛ مثال: دیورت و سنگ بازالت ساختمانی.
- استفاده در ساختمان سازی جهت سبک کردن وزن سازه؛ مثال استفاده از پرلیت، پوکه معدنی و اسکوری.
- استفاده به عنوان مواد ساینده؛ مثال استفاده از پوکه معدنی در خمیر دندان به عنوان ماده ساینده برای تمیز کردن دندان‌ها. همچنین برای سنگ شور کردن شلوارهای جین کاربرد دارد.
- استفاده در صنعت زیبایی به عنوان سنگ پا و اسکراب.
نظر خود را درج کنید